Pomiędzy teorią spiskową a naiwnością

Gdyby zapytać o to, co najbardziej pozwala manipulować człowiekiem w życiu społecznym, łatwo można by odpowiedzieć: spisek albo naiwność. Życie potwierdza to doskonale. Jak łatwo opisać życie teorią spiskową. Irracjonalna? Tym lepiej! Dzięki niej od razu wiemy czyja wina, kogo oskarżyć, kogo ostatecznie próbować wyeliminować z gry. W taki sposób pozbywamy się konkurencji, rywali politycznych, konkurentów w drodze do kariery. I nawet jeśli teoria spiskowa jest mało racjonalna, to w bardzo prosty sposób tłumaczy rzeczywistość. Ile trudu trzeba by włożyć w poznanie prawdziwych mechanizmów pewnych zdarzeń, ile kosztowałaby prawda?

Z kolei naiwność przychodzi jako drugi etap irracjonalności. Skoro już wiemy, kto nam coś zrobił, teraz musimy zwrócić się we właściwą stronę o pomoc. Jeśli jeszcze ktoś daje nam to, czego nie mamy, można taką postawę zrozumieć. Ale najbardziej naiwnie ufamy tym, którzy próbują nam sprzedać nie swoje. Szczytem zaś naiwności jest kupowanie tego, co już od dawna jest, a przynajmniej powinno być nasze.

Tak dzieje się w polityce, tak dzieje się w religii. Gdyby zapytać o przyczyny wyboru tego co łatwe, są nimi unikanie wysiłku i prosty, przyswajalny język. Człowiek nie lubi wysiłku, zwłaszcza gdy życie na nim tego nie wymusza. Nie lubimy przepłacać, a czasem wręcz nie lubimy płacić. Kiedy więc ktoś w naiwny sposób obiecuje nam tani chleb, spełnia nasze najskrytsze pragnienia. Posiadać bez wysiłku. I nawet jeśli w dłuższej perspektywie niczego nam nie da, zawsze można odwołać się do drugiej teorii – spiskowej. A język? Zamiast uczyć się obcego i trudnego języka rozumu, wolimy język „bezwysiłkowy” – instynktu, magii i naiwności.

Pokusa pierwotnie atakuje nasze najniższe instynkty, ale wtórnie pożera niestety nasz rozum. A wystarczyłoby, zamiast sprzątać w życiu skutki pokus, po prostu chwilę pomyśleć. Nie wierzyć w tani chleb, bo poniżej kosztów nikt nie zejdzie. Nie kupować od złodzieja, bo będzie trzeba oddać. Nie opowiadać się pochopnie za mesjaszami, bo – wcześniej czy później – będziemy potrzebowali wybawienia właśnie z ich wpływu.

Pokusa kontra rozum, pokusa kontra prawdziwa wiara. Niby to wiemy, a jutro znowu będziemy tłumaczyć świat teorią spiskową i własną naiwnością.

I nie potrzeba nam szatana – wystarczy, że rozum śpi.

Autor

prywatne

Jarosław Andrzej Sobkowiak

cognitive science, anthropology of communication, media ethics, media and artificial intelligence, UKSW Knowledge Base - team leader // kognitywistyka, antropologia komunikacji, etyka mediów, media a sztuczna inteligencja, Baza Wiedzy UKSW - przewodniczący zespołu https://bazawiedzy.uksw.edu.pl

Verified by ExactMetrics