Kategoria: przebaczenie

Dopełnić prawo i sprawiedliwość

Ktoś mnie okradł i skrzywdził, a teraz nie poniesie kary. Czy o taką sprawiedliwość chodzi? Nie chodzi też jednak o zasadę „oko za oko, ząb za ząb”. To może empatyczne przebaczenie? Ale empatia z kim – z przestępcą czy z ofiarą?

Kiedy Kościół nie jest jak zwietrzała sól bardzo przydaje się społeczeństwu. Dzisiejsza niedziela przywołuje zdanie: „Świętymi bądźcie, bo ja jestem święty”. Ważne jest tu jedno słowo. Nie jest to zachęta, by być świętym „jak” Bóg, lecz być świętym „bo” On jest święty. A w praktyce?

Świat ludzi potrzebuje proporcji i symetrii. Dlatego ludzkie prawo i ludzka sprawiedliwość odwoływały się do zasady „oko za oko”. Zachwianie proporcji i symetrii w ludzkim świecie odpłaty jest bezprawiem. A chrześcijaństwo, czy ma coś do powiedzenia światu?

Kard. Stefan Wyszyński powiedział kiedyś w czasie homilii we wspomnienie bł. Władysława z Gielniowa, że świętość musi stać na dwóch nogach, a nie może bujać w obłokach. A stoi na dwóch nogach, kiedy odwołuje się do prawdy i wolności. Prawdy dostrzeżenia i nazwania zła, wolności chroniącej człowieka przed popadnięciem w niewolę ludzkiej odpłaty.

Przenieśmy te słowa na grunt codziennego życia. Przebaczenie ma piękne polskie korzenie na poziomie języka. Pochodzi od słowa „baczyć”, widzieć, dostrzegać. Zanim więc się prze-baczy, trzeba najpierw o-baczyć, czyli dostrzec całe zło. A kiedy się je dostrzeże, trzeba je powierzyć Boga, czyli swoiście prze-oczyć, ale świadomie. Tylko Bóg potrafi – zanim odpłaci – dać czas, by ktoś zapłacił za zło… dobrem. Bez Boga za oko trzeba dać oko.

Chrześcijaństwo jest więc po to, byśmy się nie stali narodem bezzębnych i ślepych, zapatrzonych w ludzkie prawo i ludzką sprawiedliwość. Prawo i sprawiedliwość (po ludzku), trzeba więc dopełnić (po chrześcijańsku). Dopełnić miłością nieprzyjaciół i przebaczeniem, czyli zostawieniem odpłaty Bogu. Taka jest rola Ewangelii i Kościoła. Przekroczyć ludzkie rozumienie prawa i sprawiedliwości, bo inaczej naprawdę pozostaniemy bezzębni i ślepi.

Sakrament Pokuty – współczesne wyzwania

Spotkanie Teologów Moralistów, które odbyło się w dniach 15-17 czerwca 2014 roku było poświęcone temu, co pozornie znane i w jakimś sensie unikane – sakramentowi pokuty, z drugiej zaś problematyce dotykającej każdego człowieka (ludzka grzeszność, poczucie winy). W tej krótkiej relacji – nie ukrywam subiektywnej – nie chciałbym popaść w nutę „jak powinno być”. Chcę się raczej podzielić kilkoma wnioskami, które nieco aktualizują temat.

Po pierwsze nowa polska lista grzechów. Wbrew temu co jesteśmy skłonni sądzić seksualność nie jest centralnym problemem moralnym Polaków. Na socjologicznej liście grzechów znajdują się: kłamstwo, brak życzliwości i alkoholizm. Seksualność schodzi na dalszy plan – oczywiście nie mam na myśli głównych tematów homilii, lecz odczucia Polaków. Warto też dopowiedzieć, że w badaniach socjologicznych dotyczących seksualności to nie antykoncepcja jest w centrum, lecz zdrada. Ale również ona jest specyficznie rozumiana. Nie odnosi się wprost do sakramentu małżeństwa, co raczej do pewnej umowy między ludźmi. Z badań wynika, że piętnowana jest zdrada wtedy, kiedy strony deklarują, że są z sobą. Natomiast nie rozpatruje się zdrady w perspektywie nierozerwalności małżeństwa.

Nastąpiło zatem silne przesunięcie akcentów w dziedzinie moralności. Charakteryzują ją obecnie trzy cechy: prywatyzacja, dezinstytucjonalizacja oraz odkościelnienie. Moralność rozgrywa się zaś pomiędzy socjologizmem a ontologizmem. Scjologizmem, czyli stanowiskiem, które zakłada, że moralne jest to, co za moralne się uznaje a ontologizmem – moralne jest to, co wynika z natury człowieka i prawa moralnego, niezależnie od sytuacji.

Obserwuje się także dwa typy redukcjonizmu: redukcjonizm psychiatryczny (imperializm) redukujący sferę religijną i duchową do niezbędnego minimum oraz redukcjonizm teologiczno-duszpasterski sprowadzający wszelkie problemy moralne do płaszczyzny religijnej. Również istotnym elementem podnoszonym w refleksji moralnej jest wypaczony obraz ojca (surowy ojciec). W praktyce najważniejszą postawą staje się grzeczność (grzeczny uczeń). Niestety ta postawa nie prowadzi do przemiany człowieka. Ugrzecznienie moralności jest dzisiaj jednym z groźniejszych przejawów, szczególnie w środowiskach opartych na silnym autorytecie.

Pozostaje pytanie, co jest dzisiaj największym problemem badań nad moralnością człowieka? Wydaje się, że tym problemem jest fakt, iż badania socjologiczne nie zakładają i nie potrafią zbadać ludzkiej przemiany. Nie stawia się tych samych pytań tym samym ludziom na różnych etapach ich rozwoju. Pytanie pada na konkretny okres życia konkretnej osoby. Badania, nawet powtarzanie w jakimś odstępie czasowym są stawiane zupełnie innym ludziom. Nie ma zatem możliwości sprawdzenia jak ci sami ludzie odpowiedzieliby na podobne pytania w dłuższym okresie czasu. Ten brak próbuje się zastąpić tzw. badaniami autobiograficznymi.

Jaka zatem rola sakramentu? Znając wyniki badań socjologicznych, jak również ich ograniczenia, sakrament jawi się jako próba ukazania nowej perspektywy. Tu współgra on z wynikami badań, chociażby w płaszczyźnie psychologiczno-psychiatrycznej. Dobra spowiedź powinna przenieść akcent z poczucia winy (często chorobliwego) na poczucie dobrej sprawczości. Z pytania jaka była moja wina na pytanie, co się naprawdę wydarzyło. W przeciwnym razie, człowiek pozostawiony w poczuciu winy jest zdolny wyłącznie do pewnych mechanizmów obronnych oskarżania i porównywania (ja nie jestem w porządku, ale ty jeszcze bardziej). Jeszcze inaczej mówiąc – wezwanie ewangeliczne „poznacie prawdę a prawda was wyzwoli” należałoby rozumieć jako poznanie prawdy nie tylko/nie tyle o samym grzechu, ale poznanie grzechu  w perspektywie Prawdy-Osoby. Bez tego osobowego spotkania wszelkie poznanie prawdy o własnej grzeszności i winie potęguje tylko świadomość grzechu. Chrześcijaństwo nie jest zaś doktryną o grzeszności człowieka, lecz przesłaniem o grzechów odpuszczeniu czyli dobrą nowiną. Potrzeba zatem pogłębionej refleksji na temat Sakramentu Pokuty, którego synonimami pozostają miłosierdzie i nadzieja.

Umarli otwierają oczy żywym

Tak naprawdę nie lubię blogów. Przypominają one trochę pamiętnik, a pisanie pamiętnika nie ma większego sensu, bo jeśli to pamiętnik prawdziwy, to jest tylko dla mnie, a jeśli publikowany, to nie dość szczery, by był pamiętnikiem. Zawsze też próbuję, choć z różnym skutkiem, pisać o sprawach, które nie dotyczą tylko mnie, które chociaż w niewielkim wymiarze byłyby ponadczasowe, nieśmiertelne. Dzisiaj chcę jednak zrobić wyjątek i napisać o tym, w czym brałem udział – o pogrzebie. I o refleksji, która jest zbyt silna, by jej nie wypowiedzieć. 

Zatem od początku. Uczestniczyłem dzisiaj we wspaniałym pogrzebie, pogrzebie MATKI jednego z moich znajomych. Wśród nadesłanych depesz była i taka: Dziękuję dzisiaj Bogu za życie – tu padło imię kobiety. Dziękować za życie kogoś, kto odchodzi, wielkie i piękne. 

Jak żyć, by ktoś dziękował za moje życie? Czy wystarczy żyć tak, żeby nie żałować? Chyba nie wystarczy, bo zawsze w naszej historii są zdarzenia, których nie powinno się popełnić i ludzie, których nie powinno się skrzywdzić. To ludzie, których spotykamy, a przynajmniej wielu z nich, pójdą za naszą trumną. Pójdą niosąc pamięć o nas – tę dobrą i tę złą. Czasem wtedy rodzi się refleksja, by wrócić, wyjaśnić im siebie, przeprosić. Tylko, że powroty mogą mieć odwrotny skutek. Ranią jeszcze bardziej. Czasem lepiej nie wracać. I nie oznacza to, że człowiek czuje się zwycięzcą, że uważa siebie za świętego. Czasem po prostu nie chce wrócić, by nie ranić bardziej. Ale pamięta. I ta pamięć jest krzyżem-karą jaką człowiek poniesie aż do śmierci. 

Uczynki idą za nami, tak jak idą ludzie za trumną. I dopóki uczestniczy się w pogrzebie innych, myśląc tylko o własnym, wtedy jest jeszcze czas, by nie wracając powiedzieć to najważniejsze: Przepraszam. I żyć, ale już w taki sposób, by nie ranić więcej. I zgodzić się na to, że skrzywdzeni mogą nie wybaczyć. Pozostaje wtedy tylko wierzyć, że jednak okażą się mądrzejsi niż my. I pozwolą żyć i nie popełniać więcej błędów, które ich zraniły. 

To jest minimum uczciwości i sprawiedliwości, które pozwala żywić nadzieję, że inni kiedyś nam przebaczą. I zapewnić żyjących, że historia nauczyła… nie ranić więcej. Wróciłem z pogrzebu i dziękuję i ja za życie pewnej MATKI, dziękuję za to, że umarli otwierają oczy żywym.